Fyrirkomulag byggðakvóta er úr sér gengið
Skýrsla til Alþingis14.06.2024
Gera þarf veigamiklar breytingar á úthlutunarkerfi almenns byggðakvóta eigi hann að vera starfræktur áfram. Um áratuga gamalt kerfi er að ræða sem hefur ekki þróast í takti við samfélagslegar breytingar og útilokað er að meta árangur af ráðstöfun hans við núverandi fyrirkomulag. Því er ekkert hægt að segja til um hvort framkvæmdin samræmist þeim markmiðum sem stefnt var að þegar lögin voru sett á sínum tíma. Sértæki byggðakvótinn eða aflamark Byggðastofnunar felur í sér markmið um að styðja minni byggðarlög í vanda og hefur tilheyrandi úthlutunarkerfi þróast í samræmi við þær reglur sem um það gilda.
Þetta kemur fram í nýrri stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar, Ráðstöfun byggðakvóta, sem kynnt var stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis fyrr í dag.
Í skýrslunni kemur m.a. fram að úthlutunarreglur almenns byggðakvóta hafi tekið mjög litlum breytingum frá upphafi og að í þeim séu engir mælikvarðar á hagkvæmni, skilvirkni eða árangur.
Um mikil verðmæti er að ræða með úthlutun almenns og sértæks byggðakvóta eða allt að nærri 5 ma. kr. á ári hverju en á tímabilinu frá 2018–2023 var tæplega 50.000 þorskígildistonnum úthlutað eftir þessum leiðum. Byggðakvóta er ætlað að stuðla að jákvæðri byggðaþróun en ljóst er að í mörgum tilvikum ræður hann einn og sér ekki úrslitum í þeim efnum. Úthlutaður kvóti er í raun og veru hlutfallslega lítill fyrir flest byggðarlög. Það gildir sérstaklega um almenna byggðakvótann.
Ríkisendurskoðun beinir eftirfarandi fjórum ábendingum til matvælaráðuneytis:
- Matvælaráðuneyti þarf að sinna lagaskyldu sinni.
- Endurskoða þarf úthlutunarkerfi almenns byggðakvóta frá grunni og móta um það skýra stefnu.
- Endurskoða þarf kröfur og skilyrði um úthlutun almenns byggðakvóta, sem og sérreglur sveitarfélaga.
- Ljúka þarf gerð verklagsreglna ráðuneytis um um byggðakvóta.
Ríkisendurskoðun beinir enn fremur eftirfarandi ábendingu til Byggðastofnunar og Fiskistofu:
- Verklagsreglur um byggðakvóta þurfa að endurspegla framkvæmd úthlutunar og eftirlit með nánari hætti.
Sjá nánar skýrslu um ráðstöfun byggðakvóta
